تاریخچه‌ی نوروز و فلسفه‌ی هفت‌سین

تاریخچه‌ی نوروز و فلسفه‌ی هفت‌سین
نوروز مهم‌‌ترین و یکی از کهن‌ترین جشن‌هایی‌ست که از ایران باستان به یادگار مانده است. خاستگاه نوروز باستانی در ایران بوده است. عید نوروز همه ساله با آغاز فصل بهار، در نخستین روز از سال نو و برابر با یکم فروردین ماه در ایران و برخی کشورها مانند: افغانستان، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان، هند، روسیه، ازبکستان، قرقیزستان، آلبانی، قزاقستان، چین، عراق و سوریه جزو تعطیلات رسمی بوده و جشن گرفته می‌شود.

از چه زمانی نوروز را جشن می‌گیریم؟
منشأ و زمان پیدایش نوروز مانند بسیاری از وقایع تاریخی به‌طور دقیق مشخص نیست و روایات متفاوتی در این باب در اسناد تاریخی مشاهده می‌شود. برخی معتقدند رواج جشن نوروز در ایران به زمان بابلیان و حمله‌ی کوروش بزرگ به بابل در سال 538 قبل از میلاد بازمی‌گردد. همچنین می‎توان شباهت‌هایی با مراسم خاصی که در دوران فینیقی‌ها و یا آیین میتراییسم مصادف با آغاز اعتدال بهاری برگزار می‌شد مشاهده کرد. برخی کوروش کبیر و برخی دیگر زرتشت را بنیان‌گذار نوروز و کسی که این روز را جشن ملی اعلام کرده است می‌دانند.

نوروز در زمان هخامنشیان
اطلاعات مربوط به نوروز در دوران هخامنشی بسیار ناقص و محدود است. با این حال با توجه به آثار و نقل قول‌های تاریخی به جا مانده، می‌توان وجود نوروز در این عصر را تأیید کرد. حتی به نظر می‌آید به‌خاطر گاهشماری‌های متفاوتی که در سلسله‌ی هخامنشیان کاربرد داشتند، زمان آغاز سال نو و برپایی آیین نوروزی مورد اختلاف بوده است. به‌طوری‌که برخی برگزاری نوروز را در اوایل پادشاهی داریوش، در اول تابستان و برخی دیگر زمان برگزاری این جشن باستانی را در اواخر پادشاهی او اول بهار می‌دانند.
به نظر می‌رسد تخت جمشید محل برگزاری جشن نوروز در زمان هخامنشیان بوده است. بر اساس سنگ‌نگاره‌های تخت جمشید نقشی از یک داستان تاریخی وجود دارد که نشان می‌دهد مردم پادشاهی را که بر تخت نشسته بر دوش خود می‌برند و هنگامی که نخستین پرتوی خورشید بر چهره‌ی او می‌تابد، آن دم را نوروز می‌خوانند.

نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان
از کیفیت مراسم نوروز و چگونگی برگزاری آن در دوره‌ی اشکانی نیز اطلاعاتی در دست نیست. در عوض از دوران ساسانیان روایات و مشاهداتی وجود دارد که از برگزاری مراسم‌ باشکوه و مفصل برای نوروز حکایت دارند. مراسمی که نه تنها در پایتخت بلکه در تمامی ولایات برپا می‌شد و شباهت‌های بسیاری نیز با جشن مهرگان در آن زمان داشت. ابوریحان بیرونی در خصوص مدت زمان جشن نوروز دو روایت بیان کرده است: یک روایت حاکی از این است که عید نوروز را تا سی روز جشن می‌گرفتند و آن را به شش بخش پنج روزه تقسیم می‌کردند.که هر بخش به گروه خاصی از جامعه برای دیدار با پادشاه اختصاص داده می‌شد.
در روایتی دیگر پنج روز اول نوروز عامه و سایر روزهای باقی‌مانده از ماه، نوروز خاصه نامیده می‌شد. در هر یک از روزهای نوروز عامه، مردم از طبقات مختلف، مثل: کشاورزان، روحانیون، پیشه‌وران، سپاهیان و اشراف به دیدار پادشاه رفته و به صحبت در مورد مشکلات می‌پرداختند و او نیز برای حل آن‌ها دستوراتی صادر می‌کرد. روز ششم نیز مختص نزدیکان دربار بود.

ثبت جهانی نوروز
8 مهر ماه سال 1388 بود که سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد، یونسکو، نوروز را به عنوان میراث معنوی ثبت جهانی کرد. سپس در 4 اسفند 1388 مجمع عمومی سازمان ملل این روز را که مصادف با 21 مارس بود، به عنوان روز جهانی عید نوروز، با ریشه‌ی ایرانی به رسمیت شناخته و در تقویم خود جای داد. با توجه به نوشته‌های یونسکو و سایر متون سیاسی، نوشتار لاتین این جشن به صورت Nowruz مورد تأیید است.

آداب و رسوم نوروز
از آن‌جا که این جشن کهن با رویداد بزرگ تحویل سال نو و آغاز فصل بهار همراه است، آداب و رسوم آن نیز در عین تنوعی که دارند با دقت خاصی در نزد ایرانیان برگزار می‌شود. از جمله خانه‌تکانی که از اسفند ماه شروع می‌شود و طی آن خانه و تمام اسباب آن گردگیری و شست‌وشو داده می‌شوند.

چهارشنبه‌سوری
رسم دیگری که از جشن‌های مهم و پایانی هر سال است، چهارشنبه‌سوری نام دارد. به این ترتیب که شب چهارشنبه‌ی آخر سال را با افروختن آتش بر روی پشت بام‌ها و پریدن از روی آن جشن گرفته می‌شود. در قدیم مردم با افروختن آتش فرا رسیدن سال نو را به یک‌دیگر خبر می‌دادند.

سفره‌ی هفت‌سین نوروز
رسم پهن کردن سفره‌ی عید نوروز در میان همه‌ی مردمانی که نوروز را جشن می‌گیرند مشترک است. در نقل‌قول‌هایی که در رابطه با این سفره‌ی نوروزی وجود دارد آمده است که نام این سفره، هفت‌چین به معنای هفت چیدنی بوده است. همچنین این سفره را با نام سفره‌ی هفت شین و حتی سفره‌ی هفت میم نیز برپا می‌کردند. اجزای تشکیل‌دهنده‌ی سفره‌ی هفت‌میم به این شکل بود: مرغ، ماهی، میگو، میوه، ماست، مربا و مسقطی. سفره‌ی هفت‌شین شامل شهد، شیرینی، شمع، شراب، شربت، شمشاد، شقایق یا شاخه‌نبات بود. با سقوط ساسانیان و ورود اسلام به ایران، سفره‌ی هفت‌شین به سفره‌ی هفت‌سین تغییر یافت.

نمادها و معانی هفت‌سین
در این خوان نوروزی هفت چیز قرار داده می‌شود که با حرف «س» آغاز می‌شوند و هر کدام نمادی هستند که معنای خاصی را می‌رسانند. اجزای هفت‌سین شامل سیب، سرکه، سمنو، سماق، سنجد، سیر، سبزه یا سنبل است. برخی نیز از سکه به عنوان یکی از نمادهای هفت‌سین استفاده می‌کنند. در کنار این موارد معمولاً اجزای دیگری نیز بر سر سفره چیده می‌شوند؛ مثل: تخم‌مرغ رنگی، آینه و شمعدان، اسپند، انواع شیرینی و آجیل نوروزی، تنگ ماهی قرمز، گندم، نارنج و گل بیدمشک، نان، دیوان حافظ، قرآن و مواردی از این قبیل که سفره را تکمیل می‌کنند.
سبزه یادآور تولد و حیات دوباره‌ در فصل بهار است. سیب میوه‎‌ی بهشتی است و نشان از تندرستی دارد. سمنو از جوانه‌های تازه‌ی گندم پخته می‌شود و نمادی از باروری و زایش و صبر است. بوی برگ و شکوفه‎‌ی درخت سنجد محرک عشق و دلباختگی است و از طرفی آن را نشان سنجیده عمل کردن می‌دانند. سماق مظهر شکیبایی و بردباری و امید به طلوع دوباره است. سرکه نمادی از تسلیم و رضا و پذیرش ناملایمات زندگی‌ست. سیر به مناعت‌طبع و سیرچشمی اشاره دارد و با خواص بی‌شمارش نمادی از سلامتی است. سکه را برای برکت و افزایش ثروت بر سر سفره می‌گذارند. آینه نماد روشنایی و شفافیت، شمع روشنایی سفره و زندگانی، آب نماد پاکی در زندگی و تخم‌مرغ نمادی از نطفه و باروری‌ست. ماهی نیز نشانی از تازگی و زندگی و پایان ماه اسفند با نشان ماهی است.